Հիվանդության հետ միայնակ մի՛ մնացեք
Շոկը, ցրված լինելը և վախն այն առաջին զգացողություններն են, որոնք ունենում է մարդը, ում մոտ քաղցկեղ է ախտորոշվել։ «Ինչու՞ հենց ես։ Ինչի՞ համար։ Ի՞նչ անել հետո։» — մտքերն ու հույզերը հորդում են ինչպես ցունամի և լցնում ուղեղը։ Մնացած ամեն ինչ դառնում է գորշ՝ հեռավոր և սվաղված ուրվագծով։ Բոլորը նախկինի նման ապրում են, աշխատում և հանգստանում, կառուցում պլաններ, երազում։ Իսկ նա միայն մի բան է ցանկանում. առավոտյան արթնանալ և հասկանալ, որ դա պարզապես վատ երազ էր։ Երբ անցնում է շոկը, վրա է հասնում հուսահատությունը և վախը։ Եվ այդ ժամանակ շատ կարևոր է որևէ մեկի աջակցությունը զգալ։ Սակայն ինչպե՞ս հանգստացնել, դրա համար ի՞նչ բառեր ընտրել։
Ի՞նչ կարելի է և ի՞նչ չի կարելի ասել այն մարդուն, ում մոտ քաղցկեղ է ախտորոշվել, ինչպե՞ս հեշտացնել ուռուցքաբանական հիվանդների և նրանց հարազատների, ընկերների միջև հարաբերությունները: Ստորև հաճախ տրվող հարցերի պատասխաններն են, որոնք կօգնեն հիվանդին և հարազատներին` հաղթահարել իրավիճակը:
Ինչպե՞ս օգնել հիվանդին ճիշտ ընկալել ախտորոշումը։
Չկա մեկը, ով հանգիստ կընդունի այդ նորությունը։ Եվ դա հասկանալի է։ Մեր հասարակության մեջ «քաղցկեղ» ախտորոշումն ընկալվում է որպես դատավճիռ։ Սեփական ապագայի և հարազատների ապագայի նկատմամբ ունեցած վախին ավելանում է նաև բուժման ֆինանսական վախը. ինչպե՞ս պբուժվել, որտե՞ղից գումար հայթայթել։ Ախտորոշումից հետո առաջին օրերի ընթացքում ցանկացած մարդ, նույնիսկ շատ մեծ կամքի ուժ ունեցող, կարող է գտնվել ընկճված վիճակում։ Այդ պահին շատ կարևոր է, որ հարազատներից որևէ մեկը լինի նրա կողքին, ով թույլ չի տա կողպվել և կենտրոնանալ այդ նորության վրա, կօգնի այն վերապրել միասին ու գտնել հանկարծակի առաջացած խնդիրների լուծումները։
Հիվանդները հաճախ հարցնում են, արժե՞, արդյոք, իրենց ախտորոշման մասին պատմել որևէ մեկին, և եթե այո, ապա` ու՞մ։
Առաջին հայացքից հարցն այնքան էլ բարդ չէ։ Իհարկե, միշտ խորհուրդ է տրվում, որ քաղցկեղով հիվանդը երբեք մենակ չմնա այդ ախտորոշման հետ։ Շատ լավ է, որ այդ մասին իմանում են այն հարազատները, ընկերները, մոտիկներն ու բարեկամները, ովքեր կարող են աջակցել, ֆինանսական օգնություն ցուցաբերել կամ, պարզապես, լինել նրա կողքին։ Սակայն նաև պետք է պատրաստ լինել, որ կգտնվեն մարդիկ, ովքեր բուժման վերաբերյալ սխալ խորհուրդներ կտան կամ կհորինեն ուռուցքի առաջացման սեփական տարբերակը, որը հիվանդի համար կարող է լինել տհաճ և անցանկալի։ Այդ պատճառով մարդկանց շրջանակը, ովքեր պետք է իմանան հիվանդության մասին, պետք է որոշի հիվանդը, ընդ որում, այդ շրջանակը միշտ կարելի է ընդլայնել՝ պայմանավորված հիվանդի անձնական պահանջմունքներով, ռեսուրսներով և բուժման փուլով։ Լինում է նաև այնպես, որ հիվանդը չի ցանկանում իր հիվանդության մասին պատմել հարազատներից ինչ-որ մեկին, օրինակ, հիվանդ ծեր մորը՝ անհանգստանալով, որ այդ նորությունը նրա համար ծանր հարված կլինի և կվատթարացնի ինքնազգացողությունը։ Շրջապատին ասելը կամ չասելը հիվանդի իրավունքն է և ընտրությունը։ Սակայն կարևոր է հիշել, որ կան վայրեր, որտեղ հնարավոր է աջակցություն։ Դա կարող է լինել աշխատանքը հոգեբանի հետ, մասնակցությունը հիվանդների համայնքների կյանքին, որոնք ներկայում բավականին շատ են և կարող են լինել ինչպես բաց, այնպես էլ` փակ: Դա նաև աջակցության խմբերի հետ աշխատանքն է, մասնակցությունն այն միջոցառումներին, որոնք կազմակերպված են այդ բուժումն անցնողների համար։ Դրանք այն վայրերն են, որտեղ կարելի է հանգիստ կիսվել սեփական ապրումներով և ուրախություններով, ստանալ խորհուրդ և աջակցություն, ծանոթանալ այլ հիվանդների հետ և հասկանալ, որ այդ ճանապարհին մենակ չէ։
Երբ մարդու մոտ քաղցկեղ է հայտնաբերվում, հարազատների մոտ հաճախ են հարցեր առաջանում. ինչպե՞ս և ինչո՞վ օգնել, առաջին հերթին ինչի՞ վրա կենտրոնանալ, ինչպե՞ս հենարան դառնալ հարազատին և, ընդհանրապես, ինչ-որ բան պե՞տք է անել և եթե այո, ապա` ինչպե՞ս։
Հարազատները նույնպես կարող են վախ և շոկ զգալ՝ իմանալով ախտորոշման մասին։ Եվ դա լիովին հասկանալի է։ Լավ է, երբ շրջապատում կա սառը և ռացիոնալ դատող մեկը, ով կարող է ակտիվացնել հիվանդին։ Ամեն դեպքում, հարազատներին, բարեկամներին կամ ընկերներին պետք է օգնել հավաքել առավելագույն հավաստի տեղեկատվություն հիվանդության ախտորոշման և բուժման մասին, կազմակերպել մի քանի մասնագետների խորհրդատվություն։ Ինչպես հիվանդի, այնպես էլ նրա շրջապատի մոտ կարող է ապագայի անորոշության հետ կապված մեծ վախ լինել։ Սակայն, հենց որ ուրվագծվում է բուժման իրական “ճանապարհային քարտեզը”, այդ վախը սկսում է նվազել և մարդն աստիճանաբար հարմարվում է իր կյանքի նոր պայմաններին։
Ի՞նչ չի կարելի և ի՞նչ կարելի է ասել հիվանդ մարդուն։
Հիվանդի համար կարևոր է, որպեսզի իրեն լսեն և հասկանան իր ապրումները։ Հիվանդության մասին առաջին խոսակցությունը միշտ կարող է շատ ծանր լինել։ Այդ ժամանակ գլխում սովորաբար սկսում են պտտվել նման իրավիճակներում հաճախ հնչող տարբեր արտահայտություններ։ Օրինակ` «Պինդ մնա»։ Այն մարդն, ում հենց նոր ուռուցք է ախտորոշվել, սուր հուսալքություն և մեծ վախ է զգում, իսկ նրան ասում են «պինդ մնա»։ Ինչպե՞ս։ Համեմատենք այս արտահայտության երկու իմաստները. առաջինը ՝ «պինդ մնա», իսկ երկրորդը՝ «ահա իմ ձեռքը (ուսը), կարող ես հենվել»։ Զգացի՞ք տարբերությունը։
Կամ` «Ամեն ինչ լավ կլինի»։ Սա, թերևս, հիվանդների համար ամենաատելի արտահայտություններից է, քանի որ այն հնչում է որպես հիվանդի իրավիճակի ամբողջ լրջությունը հասկանալու ցանկության բացակայություն։ Պետք չեն փուչ խոստումներ, ավելի ազնիվ կլինի, եթե հիվանդին ասեն. «Դժվար է լինելու, կամ` հեշտ չի լինելու, սակայն մենք միասին կանցնենք այդ ճանապարհը։ Ես քեզ հետ կլինեմ»։
Պետք է հիվանդին ցույց տալ, որ հասկանում են նրա վախերը հիվանդության նկատմամբ և, նույնիսկ, մահից։ Մի սահմանափակվեք հետևյալ բառերով. «Զանգիր ինձ, եթե քեզ ինչ-որ բան պետք լինի»։ Նրան առաջարկեք այնպիսի օգնություն, որն ի վիճակի կլինեք ցուցաբերել։ Դա կարող է լինել հոգեբանական աջակցությունը։ Պարզապես հարկ է լինել նրա կողքին։ Թող հիվանդն զգա, որ ինքը մենակ չէ իր հիվանդության հետ։ Դա կարող է լինել օգնությունը կենցաղում, հասարակ տնային գործերում (տան մաքրում և սննդի պատրաստում), գնումներ, տրանսպորտային տեղափոխությունների կազմակերպում (հիվանդանոց տանելը և այնտեղից բերելը), կամ դպրոցից կամ մանկապարտեզից երեխաներին վերցնելը, նրանց հետ այն օրերին մնալը, երբ նրանց մայրը զբաղված կլինի բուժմամբ։ Կարելի է նաև օգնել կազմակերպչական հարցերում։ Օրինակ, բուժման գումարի հավաքում, հատուկ բարեգործական միջոցառումների կազմակերպում, սոցիալական ցանցերում օգնության էջերի ստեղծում։
Էլ ի՞նչն է կարևոր։ Բացառել հիվանդի չափազանց խնամքը, որպեսզի նա իրեն բացարձակ անօգնական և անպետք չզգա, իսկ օգնությունից հրաժարվելու դեպքում, չփաթաթել այն նրա վզին։ Որոշ ժամանակ հետո կարելի է նորից օգնություն առաջարկել։ Հնարավոր է հետագայում դրա կարիքն առաջանա։
Շատ կարևոր է նաև պահպանել հիվանդի հասարակական դերը։ Այն պետք է մնա այնպիսին, ինչպիսին մինչև հիվանդությունն էր։ Եթե նա ցանկություն ունի, իսկ աշխատանքի պայմաններն ու առողջությունը դա թույլ են տալիս, ապա կարիք չկա նրան համոզել չաշխատել բուժման ընթացքում։ Միասին կարելի է դիտարկել ակտիվ գործունեությունը շարունակելու ամենատարբեր տարբերակները. կրճատված աշխատանքային գրաֆիկ, ոչ լրիվ շաբաթ, աշխատանք տանից։ Հետաքրքիր աշխատանքը կամ հաճելի հոբբին թուլ կտան կտրվել հիվանդությունից, տարբեր բացասական մտքերից, որոնք հնարավոր են բուժման ընթացքում, և զբաղվել կյանքի այլ ոլորտներով։ Շատ հաճախ բուժման ընթացքում հենց աշխատանքն է լավագույն հակադեպրեսանտը և արագ առողջանալու խթանը։ Ինչպես և նախկինում, հարկ է նրան ընդգրկել ընտանեկան խնդիրների լուծման մեջ, խորհրդակցել նրա հետ։ Նա չպետք է կարծի, որ ակտիվ կյանքից դուրս է մնացել։
Ե՞րբ դիմել հոգեբանի օգնությանը։ Այն միայն հիվանդի՞ն է անհրաժեշտ, թե՞ նրա հարազատներին նույնպես։
Շատ հաճախ հիվանդները չեն ցանկանում իրենց ապրումների մասին պատմել հարազատներին, որպեսզի նրանց լրացուցիչ չանհանգստացնեն, կամ երբ համոզված չեն, որ իրենց ճիշտ կհասկանան կամ ինչ-որ գործնական խորհուրդ կտան։ Լինում է նաև այլ կերպ, երբ հարազատներն այս կամ այն պատճառով փորձում են ավելորդ հարցեր չտալ։ Հիվանդի շուրջը վակուում է առաջանում, որտեղ նա իրեն սկսում է ավելի վատ զգալ, քանի որ իր խնդիրների հետ միայնակ է մնում։
Ինչ վերաբերվում է հարազատներին, ապա նրանք հաճախ մի շարք վախեր են ունենում՝ անորոշության, կորստի, մեղքի։ Եվ փորձում են այդ զգացմունքները թաքցնել հիվանդից, որն, իհարկե, հաճախ չի ստացվում։ Այդպիսով նրանք կարող են հիվանդին ավելի շատ վնասել։ Հոգեբանների օգնությունը հնարավորություն կտա ընդհատել այդ փակ օղակը։ Պետք չէ կուտակել զգացմունքները, որպեսզի հետո չպայթել։ Հոգեբանի օգնությունը կարող է օգտակար լինել բուժման ցանկացած փուլում։ Ապահով միջավայրում խնդիրներով կիսվելը կարող է շատ բուժական լինել։ Բացի այդ, հոգեբանը կարող է սովորեցնել տիրապետել սթրեսը հաղթահարելու եղանակներին և տեխնիկային, որոնք կարող են շատ օգտակար լինել ինչպես հիվանդին, այնպես էլ նրա հարազատներին։
Հիվանդի հույզերի մեջ առաջին տեղում վախն է. վախ ախտորոշումից, վախ, որ ոչինչ չի ստացվի, գումարը չի բավականացնի, կրկնվելու վախը։ Հնարավո՞ր է ղեկավարել վախերը։
Վախը վախին թշնամի է։ Կան վախեր, որոնք հնարավոր է ղեկավարել։ Սակայն կան նաև վախեր, որոնց դեմ պայքարել պետք չէ։ Օրինակ, հիվանդության կրկնվելու վախը։ Դրա հետ պետք է սովորել ապրել։ Եվ մենք՝ հոգեբաններս, կարող ենք դրանում օգնել։
Հարկ է մեկ անգամ ևս ընդգծել հարազատների, բարեկամների և ընկերների կողմից հիվանդին աջակցելու կարևորությունը։ Ցավոք, ոչ-ոք ապահովագրված չէ հիվանդություններից և վատ նորություններից: Կյանքը, ինչպես և նախկինում, անկանխատեսելի է: Սակայն մարդկային վերաբերմունքը, փոխօգնությունը և խիղճը կարող են օգնել ապրել ամենաբարդ իրավիճակներում: Այսօր դա կարող է լինել մեր հարազատը, ընկերը, ծանոթը, իսկ վաղը՝ հենց մենք:
